ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥΣ

News » ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥΣ
Posted on 06 Apr 2016 10:42

Δεύτερο τριήμερο (18.19.20/3/2016 στο Συνεδριακό Κέντρο Κρύας) των Μαθημάτων Παγκόσμιας Ιστορίας από την κ. Μαρία Ευθυμίου, με θέμα ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥΣ.
(στο τέλος του κειμένου, μπορείτε να παρακολουθήσετε τις διαλέξεις σε βίντεο)

Table of Contents

Κεντρικά σημεία των εισηγήσεων

Videos

Υπόλοιπα μαθήματα

Κεντρικά σημεία των εισηγήσεων

Η γεωργική εγκατάσταση δημιουργεί νέους κοινωνικούς και ηθικούς προβληματισμούς και ζητούμενα που αντανακλώνται στις θρησκείες. Ήδη στο πολυθεϊστικό σύστημα της Αιγύπτου ενοποιητικό ρόλο έχει η θεά Μάατ που αντιπροσωπεύει την δικαιοσύνη, την αλήθεια, την τάξη, την ειλικρίνεια και την ευθύτητα. Στην Αίγυπτο, εξ άλλου, θα αναπτυχθεί περί το 1360 π. Χ. και το πρώτο, απ΄όσο γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, μονοθεϊστικό κήρυγμα, από τον Φαραώ Ακενατών Α΄, ο οποίος θεωρούσε οτι τα πάντα είναι δημιουργήματα ενός και μοναδικού θεού, του ήλιου.

Η παλαιότερη συγκροτημένη και αδιάσπαστη θρησκεία του κόσμου είναι, ως φαίνεται, ο Ινδουϊσμός που κυριαρχεί εδώ και τουλάχιστον 3500 χρόνια στην Ινδία, κυρίως, και, σε μικρό βαθμό, σε γειτονικές της χώρες, όπως π.χ. η Κεϋλάνη (Σρί Λάνκα), ή το Μπαλί, στην Ινδονησία. Ο ινδουϊσμός περιλαμβάνει ένα παλαιότερο οργιαστικό τμήμα (που καταγράφεται στις Βέδες και, στην ουσία, είναι οι μύθοι και οι δοξασίες των ινδοευρωπαίων Αρείων, οι οποίοι εισήλθαν στην Ινδία και κυριάρχησαν σε αυτήν περί το 1550 π.Χ.) και ένα πνευματικό, ασκητικό τμήμα που απηχείται στις Ουπανισάδες (οι οποίες και συνεγράφησαν από τον 8ο αι. έως και τον 4ο αι. π.Χ.) Βασική ιδέα του Ινδουισμού είναι η απελευθέρωση (μέσω του εναρέτου και εγκρατούς βίου, της εσωτερικής γαλήνης και καθαρότητας, αλλά και του διαλογισμού) της ανθρώπινης ψυχής, η οποία υποβάλλεται σε μετεμψυχώσεις και διαβιοί, κάθε φορά, στην κοινωνική κάστα που της αναλογεί, ανάλογα με τα έργα της στην προηγούμενη ζωή.

Περί το 1200 π.Χ. σχηματοποιείται η, κατά πάσα πιθανότητα, πρώτη συγκροτημένη μονοθεϊστική θρησκεία, ο Ιουδαϊσμός, ο οποίος περί το 1100 π.Χ. λειτουργεί ήδη με βάση τις Δέκα Εντολές του. Σύμφωνα με τον Ιουδαϊσμό, ο Θεός είναι Ένας και μεταφέρει, μέσω ανθρώπων που επιλέγει, των Προφητών, τις επιθυμίες Του. Ο ύστατος προφήτης θα είναι ο Μεσσίας, ο οποίος, με τον Λόγο του, θα φέρει την ειρήνη και απόλυτη αρμονία στον κόσμο -με την βοήθεια του Θεού. Τον Μεσσία αυτόν οι Εβραίοι όλου του κόσμου αναμένουν και σήμερα να έλθει, ώστε να εκπληρωθούν οι Γραφές. Με την ρωμαϊκή κατάκτηση της Παλαιστίνης οι Εβραίοι βρέθηκαν σε σύγκρουση με τους Ρωμαίους, οι οποίοι και συνέτριψαν τις επαναστάσεις τους τον 1ο και τον 2ο μ.Χ. αιώνα, κατέστρεψαν τον Ναό τους στα Ιεροσόλυμα και επέφεραν την διασπορά τους που είναι, αναλογικά, η εκτενέστερη της παγκόσμιας ιστορίας. Οι κατάσπαρτοι Εβραίοι θα υιοθετήσουν τις γλώσσες των χωρών φιλοξενίας τους και θα διατηρήσουν την εβραϊκή γλώσσα μόνον ως γλώσσα προσευχής και λατρείας στις συναγωγές τους. Από αυτές τις κοινότητες θα προκύψουν στην Ευρώπη και στην Μεσόγειο (και, μετά τον 16ο αι., και στην Αμερική και τον Νέο Κόσμο) δύο κύριες ομάδες: οι σεφαρδίτες (ισπανόφωνοι Εβραίοι της Ισπανίας, Πορτογαλίας, εν μέρει της Β. Αφρικής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) και οι ασκεναζίμ (γερμανόφωνοι Εβραίοι της Κ. και Β. Ευρώπης, Ολλανδίας, Σκανδιναβίας, Πολωνίας, Τσεχίας, Ουγγαρίας, Λιθουανίας, Ρωσίας). Από αυτούς θα προκύψουν εξέχοντες στοχαστές, πολιτικοί, νομικοί, ιατροί, οικονομολόγοι, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες και επιστήμονες των νεοτέρων χρόνων (π.χ. Μπ. Σπινόζα, Κ. Μαρξ, Λ. Τρότσκι, Μαρκ Σαγκάλ, Φ. Κάφκα, Σ. Φρόυντ, Ά. Αϊνστάιν, Ε. Χόμπσμπαουμ, Νόαμ Τσόμσκι, Ίρβινγκ Γιάλομ, Στ. Σπίλμπεργκ, Γούντυ Άλεν, Λέοναρντ Κοέν, Μπομπ Ντύλαν και πολλοί άλλοι). Οι Εβραίοι, από τον Μεσαίωνα, υπέστησαν -κατά καιρούς και σε διάφορους τόπους- διωγμούς και πογκρόμ. Η αποφασιστικότερη έκφραση αυτού του αντισημιτισμού παρουσιάσθηκε στην ναζιστική Γερμανία κατά την δεκαετία του 1940. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δημιουργήθηκε, το 1948 –με διεθνή συναίνεση και την σύμφωνη γνώμη τόσο των Η.Π.Α όσο και της Ρωσίας (τότε, ΕΣΣΔ)- το κράτος του Ισραήλ, το οποίο και επανέφερε την αρχαία εβραϊκή ως ζώσα γλώσσα του.

Περί την ίδια εποχή με τον Ιουδαϊσμό (ή, κατά πολλούς ερευνητές, και πολύ ενωρίτερα) αναπτύσσεται στην Περσία ο Ζωροαστρισμός, με μυθικό ιδρυτή τον Ζωροάστρη ή Ζαρατούστρα. Αυτός κηρύσσει πως ο Θεός, ο Αχούρα Μάζντα, είναι Ένας και Καλός και μάχεται ένα από τα δημιουργήματά Του, τον Αριμάν, που εκπροσωπεί το Κακό. Αυτή είναι και η πάλη που έχει να κάνει και ο κάθε άνθρωπος μέσα του και στην κοινωνία. Ο Θεός τιμάται με φλόγα, όχι με θυσίες. Σε τελική φάση, ο κόσμος θα περάσει από δοκιμασία κατά την οποία θα τιμωρηθούν με φωτιά όσοι δεν πολέμησαν το Κακό ενώ, όσοι στην ζωή τους μετείχαν της πάλης του Καλού, θα αμειφθούν με αναγέννηση. Ο Ζωροαστρισμός έγινε, κατά τον 6ο αι. π.Χ., επίσημη θρησκεία της Περσίας, για να μεταλαγεί αργότερα και να σαρωθεί, τελικά, τον 7ο αι. μ.Χ., από το Ισλάμ. Ο Ζωροαστρισμός διατηρείται μέχρι σήμερα ως θρησκεία ενός, αναλογικά, μικρού αριθμού ατόμων στην Περσία (Ιράν) και στην Ινδία (όπου ονομάζονται Πάρσι). Ήδη, στους αιώνες πριν τον Χριστό, από τον Ζωροαστρισμό είχαν σχηματισθεί διάφορες θρησκείες, όπως ο Μιθραϊσμός, που τιμούσε τον θεό Μίθρα (του οποίου η γέννηση εορταζόταν στις 25 Δεκεμβρίου κάθε έτους) -φύλακα της αλήθειας, της δικαιοσύνης, της τιμής και των συμφωνιών. Ο Μιθραϊσμός ήταν διαδεδομένος στον ρωμαϊκό στρατό και τους ρωμαίους αξιωματούχους. Αυτό έπαιξε ρόλο στην μετέπειτα διάδοση του Χριστιανισμού εντός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και στην τελική αποδοχή του ως επίσημης θρησκείας του Ρωμαϊκού κράτους.

Κατά τον 5ο αι. π.Χ. ένας νεαρός ινδός προύχοντας, ο Σιντάρτα Γκαουτάμα (Βούδας = Φωτισμένος ) φωτίζεται στοχαζόμενος τις δυστυχίες των ανθρώπων, τις οποίες, όπως διδάσκει, ο άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπίσει επιλέγοντας την μέση και ορθή οδό. Αποφεύγοντας τις υλικές υπερβολές, την απληστία, την φιληδονία και επιλέγοντας την εγκράτεια, την εγκαρτέρηση, την ανοχή, την κατανόηση και την αγάπη ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει με ηρεμία, σοφία, μέτρο και γλυκύτητα, την οποία να διαχέει γύρω του, ούτως ώστε να συμβάλει ώστε ολόκληρη η κοινωνία να ζει μέσα σε παρόμοιο κλίμα. Με την άσκηση αισθημάτων, ψυχής και νου και τον βαθύ διαλογισμό ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει στο ανώτατο επίπεδο φώτισης και γαλήνης, την Νιρβάνα. Ο Βουδισμός αρνείται τις κάστες του Ινδουϊσμού, καθώς πιστεύει οτι ο άνθρωπος κερδίζει την αλλαγή στην παρούσα ζωή επεμβαίνοντας ο ίδιος στην συμπεριφορά του. Ο Βουδισμός επηρέασε και επηρεάζει την ζωή ολόκληρης της Α. και ΝΑ. Ασίας, της Ιαπωνίας καθώς και της Κίνας, της πολυπληθέστερης χώρας του κόσμου και, γι΄ αυτό, είναι μέχρι και σήμερα μιά από τις μεγαλύτερες θρησκείες στον κόσμο.

Την ίδια, περίπου, εποχή που στην Ινδία ο Βούδας κηρύσσει το δίδαγμά του, στην Κίνα ένας κοινωνικός στοχαστής, ο Κομφούκιος, εκφράζει τις ιδέες του (6ος - 5ος αι. π.Χ). Ο Κομφουκιανισμός δίνει έμφαση στην κοινωνία και στην καλή της λειτουργία, εστιάζοντας την προσοχή του στο άτομο και στην συμπεριφορά του. Γιά τον Κομφούκιο το σημαντικότερο είναι η γνώση, η σύνεση, η εντιμότητα, η εργατικότητα, το ήθος -και όχι το χρήμα και η κοινωνική θέση ή η αριστοκρατική καταγωγή. Ο άνθρωπος πρέπει τιμά τους ρόλους που κάθε φορά υπηρετεί/ να σέβεται τις κοινωνικές (οικογενειακές, πολιτικές) ιεραρχίες/ να τιμά τους ανωτέρους/ να δείχνει κοινωνική πειθαρχία και αυτοπειθαρχία/ να δείχνει ανοχή και καλή πίστη/ να χαίρεται, τιμά και προαγάγει την εργασία του/ να αποτελεί υπόδειγμα γιά τους υπολοίπους. Αυτό ισχύει -ακόμη περισσότερο- για τον ηγεμόνα, ο οποίος δικαιούται να κατέχει την θέση του μόνον εφόσον αποτελεί υπόδειγμα αρετής και ακεραιότητας. Οι πολίτες πρέπει να επαγρυπνούν και να αντιδρούν εφόσον αυτό δεν ισχύσει. Ο Κομφουκιανισμός έγινε τον 2ο αι. π.Χ. επίσημο δόγμα της διοίκησης της Κίνας, η οποία έκτοτε –σύμφωνα με τις κομφουκιανικές επιταγές- έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση και στην μόρφωση, με αποτέλεσμα η Κίνα να αποκτήσει, μέσα στους αιώνες, στρατιές λογίων, φιλοσόφων, ποιητών, καλλιτεχνών, εφευρετών, μηχανικών, τεχνικών και επιστημόνων που την έχουν ιστορικά φέρει στην πρώτη θέση του παγκόσμιου πολιτισμού. Ο Κομφουκιανισμός επηρέασε και επηρεάζει μέχρι σήμερα όχι μόνον την Κίνα και την Ιαπωνία, αλλά και –σε έναν βαθμό- ολόκληρη την Α. και ΝΑ. Ασία.

Ο Λάο Τσε εικάζεται οτι έζησε στην Κίνα λίγα χρόνια ενωρίτερα από τον Κομφούκιο. Σε αυτόν αποδίδονται οι πολύπλοκες αντιλήψεις των Κινέζων όσον αφορά στην σχέση του ανθρώπου με την φύση και τις ενέργειες που αυτή –και ο άνθρωπος, που είναι κομμάτι της- εμπεριέχουν. Ο Ταοϊσμός δίνει έμφαση στην κοινωνική συναναστροφή, στην φιλομάθεια και στην συζήτηση και θέλει τον κάθε άνθρωπο να αναζητά με απλότητα, ηρεμία και πνευματική ελευθερία την δικιά του αλήθεια, αντλώντας σοφία από την φύση. Ο Ταοϊσμός επηρέασε και επηρεάζει βαθειά την Κίνα, αλλά και ολόκληρη την Α. και ΝΑ. Ασία.

Απότοκη του Βουδισμού και του Ταοϊσμού είναι μία ακόμα διδασκαλία –μυστικιστική, αυτήν την φορά- που αναπτύχθηκε πολύ αργότερα, τον 6ο αι. μ.Χ., το Ζεν. To Ζεν γεννήθηκε στην Κίνα, αλλά επηρέασε και επηρεάζει ιδιαιτέρως την Ιαπωνία και την Κορέα, και στοχεύει στην βίωση του φωτισμού του ανθρώπου μέσω της ατομικής κατάκτησης μιάς ψυχικής κατάστασης από την οποία θα εχει απομακρυνθεί το συναίσθημα και η σκέψη επιτρέποντας, έτσι -εν κενώ και ενοράσει- να αναδυθεί η γνώση, η γαλήνη και η σοφία που υπάρχουν στο βάθος του καθενός.

Κατά πολύ νεώτερη των παραπάνω θρησκειών είναι η Χριστιανική θρησκεία που γεννήθηκε στην Παλαιστίνη τον 1ο αι. μ.Χ., εποχή κατά την οποία η περιοχή αυτή ήταν ρωμαϊκή επαρχία. Ο Ιησούς γεννήθηκε ως Εβραίος, δίδαξε στους Εβραίους και απέκτησε τους πρώτους του μαθητές ανάμεσα στην ίδια θρησκευτική ομάδα. Όπως παραδίδουν οι μαθητές του στα γραπτά τους (Ευαγγέλια), ο Ιησούς εδίδαξε την ανάγκη της αγάπης/ εξήγησε ότι «δεν ήλθε να αλλάξει ούτε ένα γράμμα από την Τορά (την Παλαιά Διαθήκη)», την θρησκεία, δηλ. των Εβραίων/ ότι είναι ο Μεσσίας που οι Εβραίοι, σύμφωνα με τις προφητείες τους, επί αιώνες περίμεναν/ και ότι είναι γιός του Θεού –άρα Θεός. Ο Χριστιανισμός διαδόθηκε στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και γύρω από την Μεσόγειο γνωρίζοντας κατά καιρούς διώξεις (επί Νέρωνος το 64 μ.Χ/ επί Δεκίου το 250 μ.Χ/ επί Διοκλητιανού και Γαλερίου το 303 -312 μ.Χ.). Τελικά, έγινε δεκτός από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο το 312 και, σταδιακά, επιβλήθηκε ως η επίσημη θρησκεία του Ρωμαϊκού κράτους. Τα δόγματά του καθορίστηκαν από Οικουμενικές Συνόδους (η πρώτη από αυτές πραγματοποιήθηκε στην Νίκαια της Βιθυνίας το 325 μ.Χ.), ενώ, παράλληλα, αναπτύσσονταν και πολλές άλλες απόψεις που η Εκκλησία καταδίκασε ως αιρέσεις. Κυριότερες από αυτές ήσαν οι μονοφυσιτικές και, κυρίως, η άποψη του Νεστορίου. Ο Νεστοριανισμός, από τον 7ο έως και τον 11ο αι., υπήρξε η πιο ιεραποστολική Εκκλησία του Χριστιανισμού, μεταφέροντας τον Χριστιανισμό από την Μεσόγειο και την Αφρική ως την Κίνα και τις Ινδίες, πριν σαρωθεί η προσπάθεια αυτή από τον Μουσουλμανισμό και τις άλλες ισχυρές ανατολικές θρησκείες. Σήμερα στην Αφρική παραμένουν ορισμένα εκατομμύρια χριστιανοί στην, κατά πλειοψηφία μουσουλμανική, Αίγυπτο (Κόπτες), ενώ, στην υποσαχάρια Αφρική, διατηρεί το χριστιανικό της θρήσκευμα, εδώ και χιλιετίες, η Αιθιοπία. Ο Χριστιανισμός γνώρισε δύο σχίσματα: το 1054 (οπότε διαμορφώθηκαν η Καθολική και η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία) και το 1517 (οπότε αποκόπηκαν οι Διαμαρτυρόμενοι –Προτεστάντες- από την Καθολική Εκκλησία). Από τον 11ο -13ο αι. η Καθολική Εκκλησία ανέλαβε την διοργάνωση Σταυροφοριών κατά των Μουσουλμάνων για τον έλεγχο των Αγίων Τόπων, χωρίς τελική επιτυχία. Με την δράση μοναστικών ιεραποστολικών καθολικών ταγμάτων και με την ευρωπαϊκή επέκταση στον κόσμο, μέσω των ανακαλύψεων και του αποικισμού, ο Καθολικισμός, κυρίως, -αλλά και ο Προτεσταντισμός- διαδόθηκαν, μετά τον 16ο αι., σε όλον τον κόσμο (ο Καθολικισμός στην Κεντρική και Νότια Αμερική, καθώς και στις Φιλιππίνες/ ο Προτεσταντισμός στην Β. Αμερική, στην Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία), μετατρέποντας τον Καθολικισμό στο ισχυρότερο θρησκευτικό δόγμα του κόσμου με περίπου 1.5 δις. πιστούς, ενώ η Ορθοδοξία διατηρεί θέση χάρις, κυρίως, στην μεγαλύτερή της Εκκλησία, την Ρωσική, που καλύπτει από μόνη της περισσότερους των 100 εκ. πιστών.

Το Ισλάμ γεννήθηκε τον 7ο αι. μ.Χ. (622 μ.Χ. = έτος Εγίρας) στην Μέση Ανατολή από έναν έμπορο, τον Μωάμεθ, ο οποίος επελέγη –κατά τους Μουσουλμάνους- από τον Θεό, γιά να μεταφέρει στον κόσμο, ως προφήτης, το τελικό Του θέλημα, που είναι καταγεγραμμένο στο ιερό βιβλίο του Μουσουλμανισμού, το Κοράνι. Το Ισλάμ δέχεται την Παλαιά Διαθήκη ως ιερό βιβλίο και τιμά τους προφήτες της, όπως επίσης τιμά τον Ιησού -αλλά μόνον ως προφήτη και όχι ως Θεό. Ο ιερός νόμος του Ισλάμ απαιτεί από τον πιστό αγάπη, φιλανθρωπία και εγκαρτέρηση και του ζητάει να διαδίδει την πίστη του. Το Ισλάμ διαδόθηκε εντυπωσιακά από τον 7ο αι., έτσι ώστε σήμερα να περιλαμβάνεται στις μεγάλες θρησκείες του κόσμου, με τις μεγαλύτερες δυνάμεις του στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, στο Πακιστάν, στην Κ. Ασία, στην Ινδονησία και στην Αφρική. Το Ισλάμ γνώρισε, στο β. μισό του 7ου αι., μία διάσπαση, σε σουνίτες και σιίτες. Οι σιίτες συγκροτούσαν και συγκροτούν σαφή μειοψηφία, με απόλυτη κυριαρχία μόνο στο Ιράν και σχετική πλειοψηφία στο Ιράκ. Το Ισλάμ είναι, κατά τον τελευταίο -αλλά και τον νυν- αιώνα, η ταχύτερα αναπτυσσόμενη θρησκεία στον κόσμο. Υπό την ώθηση που έδωσε ο μουσουλμανισμός στον αραβικό κόσμο, οι Άραβες παρουσίασαν -κατά τους 8ο, 9ο και 10ο αι.- έναν λαμπρό πολιτισμό που διακρίθηκε σε τομείς όπως η λογοτεχνία, η φιλοσοφία, η θεολογία, η νομική, η ιατρική, τα μαθηματικά, η αστρονομία, η αρχιτεκτονική, η μηχανική, η μεταλλουργία, η χαρτογραφία, η ναυσιπλοϊα. Την ίδια ώρα, οι αραβικές στρατιές σάρωναν την Μέση και Εγγύς Ανατολή, την Β. Αφρική, κατακτούσαν την Ιβηρική χερσόνησο (711), την Περσία και την Δ. Ινδία (712) και συγκρούονταν νικηφόρα με τους Κινέζους στον ποταμό Τάλα (751). Η Ισπανία (711 -1492), η Αραβία, η Συρία, η Περσία και η Αίγυπτος μετατράπηκαν σε οχυρά του Ισλάμ με δικό τους πολιτισμό. Οι μουσουλμάνοι ηγεμόνες του Σουλτανάτου του Δελχί και της αυτοκρατορίας των Μουγκάλ θα ελέγξουν, για περίπου χίλια χρόνια, την Β. και Κ. Ινδία, ενώ οι μουσουλμάνοι Σελτζούκοι Τούρκοι θα αναπτυχθούν στην Βυζαντινή Μ. Ασία (1071) και την Μέση Ανατολή, ανοίγοντας τον δρόμο στους, επίσης μουσουλμάνους, Οθωμανούς Τούρκους. Οι τελευταίοι θα καταλάβουν μεγάλο κομμάτι της Μέσης Ανατολής, της Β. Αφρικής, της Ν. Ρωσίας καθώς και της Κ. και ΝΑ. Ευρώπης ιδρύοντας μιά από τις ισχυρότερες αυτοκρατορίες του κόσμου που θα ακμάσει από τον 14ο έως και τις αρχές του 20ου αι.